Eth marc legau

Entà desvolopar era oficialitat der aranés d’acòrd damb er Estatut d’Autonomia de 2006 eth Parlament de Catalunya aprovèc era Lei de occitan, aranés en Aran, eth 22 de seteme de 2010. S’aprovèc per 117 vòts a favor e 7 en contra.

Tamb era aprobacion dera Lei 16/1990, de 13 de juriòl, sus eth règim especiau dera Val d’Aran er aranés siguec reconeishut coma lengua oficiau. Aguesta Lei dedique er article 2 ar aranés:

Article 2

•  Er aranés, varietat dera lengua occitana e pròpria d’Aran, ei oficiau ena Val d’Aran. Tanben ne son eth catalan e eth castelhan, d’acòrd tamb er article 3 der Estatut d’Autonomia de Catalonha.
• Cossent tamb er article 3.4 der Estatut d’Autonomia de Catalonha, er aranés a d’èster objècte d’ensenhament e d’especiau respècte e proteccion, e se n’a de garantir er us tant en sistèma educatiu com ena activitat dera Administracion dera Generalitat de Catalonha e es mieis depenents dera CCRTV en territòri dera Val d’Aran.
• Era Generalitat e es institucions d’Aran an d’adoptar es mesures que s’an de besonh entà garantir eth coneishement e er us normau der aranés e entà possar-ne era sua normalizacion.
• Era Generalitat e es institucions d’Aran an de velhar pera mantenença, era promocion e era difusion dera cultura aranesa.Era Lei 1/1998 de 7 de gèr, de politica lingüistica en sòn article 7 hè referéncia ara proteccion der aranés.Er aranés varietat dera lengua occitana pròpria dera Val d’Aran, se regís entad açò que tanh ar us, pera Lei 16/1990, deth 13 de juriòl, sus eth règim especiau dera Val d’Aran, e supletòriament, pes precèptes d’aguesta Lei, es quaus jamès non pòden èster interpretats en perjudici der us der aranés.Era Lei organica 6/2006, de 19 de juriòl, de reforma der Estatut d’autonomia de Catalunya, establís en article 6.
• Era lengua occitana, denominada aranés en Aran, ei era lengua pròpria d’aguest territòri e ei oficiau en Catalonha, d’acòrd damb aquerò qu’establissen aguest Estatut e es leis de normalizacion lingüistica.

Percentatge de coneishement der aranés

Evolucion deth nombre de persones que lo comprenen, lo saben parlar, lo saben liéger e lo saben escríuer. Cens lingüistic 2001

Er ensenhament der aranés ena escòla

Er aranés ei era lengua d’aprenedissatge des escolans de 3 a 7 ans e era lengua veïculara en toti es centre d’educacion infantila e primària.

• Educacion infantila: era lengua base d’aprenedissatge ei er aranés. Tanben s’ensenhe eth castelhan e catalan a nivèu orau.
• Educacion primària: s’ensenhen es 3 lengües oficiaus e s’utilizen es tres lengües entà impartir es diuèrses matèries. En cicle miei, s’introdusís era primèra lengua estrangèra e en cicle superior era segona lengua estrangèra.
• Etapa d’ESO: dues ores setmanaus de cada ua des lengües oficiaus

Mieis de comunicacion

RÀDIO

En desconnexion entara Val d’Aran ena emissora de Catalunya Informació. 98.0 FM:

• Noticiari, de deluns a diuendres de 8,00 a 8,30 .
• Actualitat locau en programa Aran, meddia aranés, de deluns a diuendres, de 12,00 a 13,00 . Reemission de 19,00 a 20,00.
• Tanben les podetz escotar en www.catradio.cat

TELEVISION

• En canal 3/24 informatiu en aranés de deluns de diuendres, entàs 16.45: www.tv3.cat/aran

Literatura

Era lengua occitana, instrument des trobadors ena edat mieja, deishèc ua grana òbra tant en qualitat com en quantitat. Ath long des sègles tostemp i a agut produccion literària en occitan: en sègle XIX eth moviment Felibritge suposèc ua reneishença entar occitan, en quau Frederic Mistral, er an 1904, auec eth Prèmi Nobel de literatura.

Era produccion literària en aranés a estat escassa. Totun cau remercar era òbra de Mossen J. Condò Sambeat (1867-1919).

Actuaument bona part dera creacion literària en aranés son òbres presentades e premiades enes concorsi literaris convocadi peth Conselh Generau: prèmi Mn Condò Sambeat e prèmi Aran de Literatura e eth prémi Raconte en Occitan (Les Talúries) convocat per IEI.

Er Airau de Politica Lingüistica

Forme part deth Departament de Cultura deth Conselh Generau d’Aran e a com activitats principaus:

• Servicis lingüistics: traduccions, correccions, consultes, assessorament.
• Ensenhament d’aranés entà adults, corsi especifics entà collectius.
• Normalizacion sociau: campanhes de sensibilizacion, convènis e gestions entà promòir era lengua tamb diuèrses empreses e institucions.
• Dinamizacion culturau: convocatòria de concorsi literaris, seminaris, conferéncies…
• Materiau escolar en aranés.
• Publicacions diuèrses.