• Aguest maitin, a auut lòc era compareishença dera sindica d’Aran en Parlament de Catalunya, a on a expausat es diuèrsi rèptes, grèuges e oportunitats qu’a eth nòste territòri en tot apropar era realitat d’Aran ara cramba

 

 

 

Aguest maitin a auut lòc era compareishença dera sindica d’Aran, Maria Vergés, en Parlament de Catalunya entà expausar era realitat dera Val d’Aran e apropar ad aguesta cramba es rèptes, grèuges e oportunitats deth nòste territòri. Cau rebrembar qu’aguest ei eth debat corresponent ar an 2021 que, per diuèrsi motius, s’auec de posposar er an passat.

Ena sua intervencion, era sindica d’Aran a manifestat qu’er autogovèrn aranés, a dia d’aué, ven condicionat per tres elements clau: eth marc competenciau, eth finançament e eth reconeishement e respècte efectius dera institucion.

Reconeishement efectiu dera institucion

En matèria de reconeishement efectiu deth govèrn d’Aran, era sindica afirmaue que: “era legislacion e normativa actuau efectivament reconeish Aran e era sua singularitat, totun aguest reconeishement demore fòrça còps sonque sus eth papèr e ena practica quede totauments diluït”. Vergés, en aguest sens, explicaue qu’era figura deth sindic/a d’Aran non ei reconeishuda actuaument en cap reglament ne en cap tractament protocolari de cap institucion catalana, un ahèr en qu’eth Conselh Generau d’Aran a començat a trabalhat a trauès dera Oficina d’Aran en Parlament.

“Ua relacion dirècta e fluïda entre eth Parlament de Catalunya e eth Conselh Generau ei de vitau importància en prètzhèt d’afiançar er autogovèrn aranés”, asseguraue era sindica, en tot rebrembar qu’ena sua trobada damb era presidenta deth Parlament li trasladèc “eth besonh qu’auem de qu’eth Parlament e eth Conselh Generau d’Aran collabòren en totes aqueres questions juridiques qu’afecten ara Val d’Aran e, dera madeisha manèra, qu’eth govèrn aranés sigue partícep des iniciatives legislatives qu’agen impacte en nòste territòri”.

Marc competenciau

Eth traspàs de competéncies ath Conselh Generau d’Aran ven regulat pera Lei de Regim Especiau d’Aran. Aguest traspàs s’inicièc en an 1991 a compdar dera reinstauracion dera maxima institucion aranesa e, en aguest sens, era sindica remercaue que: “a dia d’aué era majoritat des competéncies traspassades sus eth papèr, non en son ena practica, ja sigue per infrafinançament, per manca de desvolopament juridic, o per andues causes”.

Laguens d’aguest marc competenciau, a destacat era situacion dera sanitat aranesa que ven de patir, e encara patís, es conseqüéncies d’ua crisi sanitària e sociau que mos a metut a pròva coma país, coma institucion e coma societat.

“Eth Conselh Generau d’Aran a gestionat en prumèra persona aguesta crisi que mos a refermat era importància e eth besonh de compdar damb un autogovèrn fòrt, perque gràcies ad aguest autogovèrn auem podut garantir era assisténcia sanitària e sociau a tota era ciutadania aranesa”, explicaue era sindica d’Aran, en tot híger que: “totun, era COVID-19, atau e coma a passat tanben en Catalunya, a metut de manifèst es mancances deth nòste sistèma sanitari e sociau, qu’en Aran se gestione de forma unica e transversau a despièch qu’es traspassi d’aguestes competéncies vien de dus departaments diferents dera Generalitat”.

Era sindica, Maria Vergés, a destacat que: “eth sistèma sanitari aranés acumule grèus problèmes financèrs originadi ena desproporcionada retalhada que patic eth Conselh Generau d’Aran per part dera Generalitat en 2012 e que redusic eth pressupòst dera maxima institucion aranesa en un 20%. Se passèc de 13.177.000 euròs en 2011 a 10.479.000 en an següent. Eth pressupòst destinat ara sanitat aranesa se vedec redusit en un 10’23%, en tot qu’era retalhada que patic eth sistèma sanitari catalan siguec deth 5%. D’alavetz ençà, era sanitat aranesa patís un important infrafinançament e non s’a tornat a recuperar era chifra iniciau, a despièch qu’era cartera de servicis assistenciaus a aumentat e ei eth Conselh Generau d’Aran qui a auut de destinar recorsi pròpris entà curbir aguest deficit”. En aguest sens, explicaue era sindica, “s’a creat ua comission mixta entre eth departament de Salut dera Generalitat e eth Conselh Generau entà abordar aguest infrafinançament, reconeishut peth pròpri conselhèr Argimon, e tath que demoram poscam auer solucion en brèu”.

Era situacion, afirmaue Vergés “ei mès complèxa en airau dera atencion sociau, a on a despièch qu’eth traspàs competenciau ei establit en diuèrsi decrets e acòrds, non a arribat jamès a concretar-se eth corresponent convèni de traspàs, qu’ei eth document a on s’an de desvolopar es contenguts d’aguesti decrèts, atau coma consensuar-ne es recorsi destinadi e era sua interpretacion, damb era finalitat de facilitar-ne era aplicacion e coordinar es actuacions des parts, en benefici dera atencion ara poblacion aranesa”.

Un des ahèrs claus d’aguesta compareishença a estat era greu situacion qu’atrauèsse era lengua pròpria d’Aran. Era dotacion actuau que recep eth Conselh Generau d’Aran entar aranés ei de 100 mil euròs annaus, ua dotacion “totaument insufisenta e irrisòria entà poder desvolopar accions e projèctes que permeten qu’er aranés suberviue”. Per còntra, eth pressupòst dera Generalitat de Catalunya aprobat entà 2022, a aumentat en 8 milions d’euros çò que destine entath Catalan, uns recorsi qu’arriben as 38’8 milions d’euros.

“Ac cau díder damb claretat: er aranés ei ena UCI. Eth nivèu d’emplec sociau dera nòsta lengua se trape ath limit dera superviuença e ei de besonh actuar de forma urgenta e immediata entà sajar de revertir aguesta situacion”, asseguraue damb rotunditat era sindica, que higie que “tà hè’c ei de besonh compdar damb recorsi e mieis damb es qu’actuaument non compdam, ei per aquerò qu’eth govèrn deth Conselh Generau d’Aran a sollicitat, per un costat, era revision deth traspàs competenciau en matèria de lengua e cultura entà actualizar-lo, pr’amor qu’en mès de 30 ans non s’a revisat, e per aute, reajustar era relacion entre Conselh e Generalitat entà possar eth lideratge deth Conselh Generau d’Aran en aguesta matèria”.

Totun, afirmaue “non seria justa se non reconeishessa qu’ei ben vertat que i a auut auanci, s’a amassat era ponéncia mixta de traspassi entre Generalitat e Conselh, a on s’an de concretar es trabalhs conjunts e regular aguesti traspassi entà promoiguer-ne de naui e hèr eth seguiment des existents”. En aguesta ponéncia ei de besonh abordar ahèrs coma era competéncia en matèria de torisme e promocion economica, atau coma era d’espòrts.

Eth finançament

Eth darrèr des elements claus que condicionen er autogovèrn aranés son es recorsi e, en aguest ambit, auançaue era sindica ena sua compareishença “es causes non van ben”.
En aguest airau, a rebrembat qu’a data d’aué encara non s’a resolvut eth conflicte entà qu’eth Conselh recebe, per part dera Generalitat, era dotacion adicionau corresponenta a 2021 deth Hons de Finançament Incondicionat, e que, atau e coma eth govèrn catalan comuniquèc ena Comission Bilaterau, non se recebec en 2021 per manca de hons.

“Actuauments, eth Conselh Generau d’Aran non pòt acceptar era prepausa des departaments de presidéncia e economia (alongar un an er acòrd o repartir era dotacion tà 2021 en dues anualitats de 285.000€), pr’amor que, per un costat s’incomplís er acòrd de finançament signat, e per aute perque mos a provocat grèus problèmes entà poder barrar es pressupòsti dera maxima institucion”, explicaue era sindica d’Aran.

Ad aguest hèt se hig qu’era melhora des compdes dera Generalitat de Catalunya, que tad aguest 2022 eleven era despena enquia un valor record de 38 mil milions d’euros (un 17% mès) e aumenten publica ath doble dera de 2020, “non an comportat un aument dera inversion en Aran, en tot hèr que, atau e coma dejà ven passant enes darrèri dètz ans, eth nòste territòri non age recebut cap inversion importanta qu’ajude a melhorar era vida dera gent e sigue, de luenh, eth territòri deth Pirenèu damb un deficit d’inversion mès naut: eth -84% entre 2010 e 2022”.

Es rèptes de futur

Entà finalizar era sua intervencion, era sindica Maria Vergés asseguraue que: “tot e èster fèrma ena reclamacion des drets des aranesi, voleria húger deth victimisme entà presentar aguesti grèugues coma es rèptes que, Catalunya e Aran an d’encarar amassa. Es rèptes van dera man deth futur, un futur qu’eth govèrn deth Conselh Generau d’Aran trabalhe damb intensitat e damb compromís d’impulsar ara Val d’Aran en sègle XXI a trauès d’accions coma eth procès de participacion ciutadana Aran Accion 2030, eth Hub d’Innovacion Rurau, era apòsta pera innovacion e era tecnologia, eth Plan de Sostenibilitat Toristica, era candidatura d’Aran a resèrva dera biosfèra, er impuls dera bioeconomia damb era gestion forestau e des naues energies”.

En aguest sens, a hèt referéncia tanben as principaus rèptes qu’a d’encarar eth nòste territòri, coma ei eth cas dera problematica der abitatge, que “condicione quinsevolh expectativa de projècte vitau”.

A hèt referéncia tanben ara oportunitat que supause entath Pirenèu en generau e entara Val d’Aran en particular era candidatura olimpica de 2030: “aguesta candidatura a d’esdevier eth motor entara consolidacion d’un modèl de desvolopament sostenible e respectuós damb eth territòri, deuant des naui rèptes qu’aguest a d’afrontar coma son eth cambi climatic, era diversificacion economica o era fixacion de poblacion e de servicis publics de qualitat. Ua oportunitat d’aguestes dimensions generarie un impuls enes nòstes infraestructures e ena nòsta projeccion internacionau” en tot insistir en besonh de “desvincular eth debat politic e ideologic d’aguesta candidatura entà que sigue, reauments, ua oportunitat tà impulsar un modèl de desvolopament territoriau qu’ajude a equiparar en drets as abitants deth Pirenèu damb es des zònes urbanes”.

 

Tà recuperar era compareishença https://www.parlament.cat/ext/f?p=700:15:0:::15:P15_ID_VIDEO,P15_ID_AGRUPACIO:13331670,17489

 

 

 

Vielha, 17 de hereuèr de 2022