Encastrament dera nadilha – Mòla de Salardú
Er aprofitament deth debit der arriu, tant en Aran coma ena rèsta deth Pirenèu, a estat ath long des sègles era principau hònt d’energia qu’a botjat mòles, ressècs e fabriques de lan. En Salardú, ath cant dera ribèra d’Aiguamòg, trapam un exemple d’aguestes petites indústries artesanes. Era Mòla de Salardú sauve er esclòp, es rodets, es mòles e bona part des pèces originaus, qu’eth visitaire poirà veir.
Informacion basica
Adreça
Mòla de Salardú
Paratge dera mòla
25598 Salardú
Tel: 973 641 815
e-mail: info.museu@aran.org
Servici
Visites guidades resèrva per auança.
Foncionament d’ua mòla
Esquèma d’ua mòla harièra (segontes J.Bolòs J. Nuet, «Els molins fariners a Catalunya»).
Eth recorrut deth gran comence ena tremuja (3), er esclòp (2) lo pòrte tath uelh dera mòla, a on què enmiei dera mòla priora o nauta (6) e dera mòla fixa (8). Un còp qu’eth gran se mòlt ges peth hariau (13) e què ena harièra (14). Era aigua dera restanca o deth potz ges a pression, entath caco, per un canau de husta o aigüèra de husta (17) e què dessús deth rodet o turbina (16), en tot hèr que ròde, movement qu’er arbe, cama o èish (15) comunique tara mòla priora (6). Era aigua se còle peth solèr deth caco entar exterior
Es mòles harières en Aran
Anticament ena Val d’Aran toti es pòbles auien coma mendre ua mòla harièra, era unenca indústria artesana que complementaue es ahèrs deth pagés. Amassa ad aguesta mòla plan soent i auie un ressèc e un lauader, qu’aprofitauen eth madeish desnivèu der arriu entà obtier era fòrça motritz de besonh entath sòn foncionament.
Era Mòla de Salardú, represente eth prototipe de mòla aranesa: ua bastenda de petites mesures, d’ua soleta planta bastida tamb es madeishi materiaus dera arquitectura locau: pèira de barrina, husta e lòses en tet. Aguesta mòla la trapam documentada per prumèr còp en an 1613 e deishèc de foncionar ara fin dera Guèrra Civila.
S’an documentat trenta ua mòles ath long d’Aran. D’aguest inventari cau remercar es cinc mòles en Bausen o es tres de Vielha.
Tot e era omogeneitat des mòles araneses trapam tanben mòles de mesures mès granes qu’era de Salardú, com era de Betren qu’incorpòre un humarau. Tanben varie era quantitat de mòles que i auie enes molins. Era mòla d’Unha, de mesures plan petites auie un solet rodet en tot qu’era de Betren arribèc a auer-ne quate.
Subergés eth larèr, que lo trapaem en lèu totes es mòles d’Aran, hèt que les diferéncie dera rèsta des mòles deth Pirenèu.
Vista generau dera Mòla, a on se pòt observar er dubertura der esclòp
Interior dera Mòla, a on s’obsèrve dues des tres mòles, era (sínia) SENHA e eth (cernador) SEDAÇ
Interior dera Mòla, podem observar era craba que tiege eth molièr entà picar era mòla fixa.