• Era sindica dera Val d’Aran a compareishut en plen deth Parlament de Catalunya entà debàter sus er estat  der autogovèrn aranés e era sua importancia tà asegurar era atencion des besonhs dera ciutadania atau coma tà reclamar eth reconeishement juridic dera singularitat dera Val d’Aran e eth besonh d’un sistèma de finançament pròpri.

• Maria Vergés, a manifestat qu’ «er autogovèrn dera Val d’Aran ei era garantia entà atier, gestionar e decidir sus es besonhs, rèptes e oportunitats dera sua ciutadanetat des dera proximitat», ena sua intervencion en Plen d’aguest dijaus en Parlament catalan, en tot dar compliment a çò que mandate er article 80 dera Lei de Regim Especiau d’Aran.

Era sindica d’Aran a insistit en qu’ei essenciau que se dèishe de tractar ath Conselh Generau d’Aran coma ua administracion locau, pr’amor que, ath delà de gestionar competéncies autonomiques coma era sanitat, se contraditz eth concèpte d’autogovèrn reconeishut en pròpri Estatut d’Autonomia e era Lei d’Aran. En aguest sens, se vò auançar en reconeishement dera nòsta singularitat e ena modificacion dera Lei de Regim Especiau, entà adaptar-la as besonhs reaus deth territòri, qüestion qu’actuaument eth Govèrn d’Aran tracte damb eth govèrn de Catalunya atau coma demore tanben hè’c damb es representants politics des grops parlamentaris catalans e damb es grops deth Congrés des Deputats entà arténher tanben eth reconeishement dera singularitat d’Aran per part der Estat.

Atau madeish a soslinhat qu’era lengua aranesa hè front a ua situacion critica, e a concretat qu’ei essenciau refortir-ne era preséncia enes mejans de comunicacion publics de Catalonha, ua preséncia que s’a de hèr extensibla as mejans de comunicacion der Estat, entà dotar as lengües minorizades d’Espanha de visibilitat mediatica. En aguest apartat a persutat en besonh qu’er aranés sigue lengua emplegada en Parlament coma tresau lengua cooficiau en Catalonha.

Per çò que hè ath finançament, era sindica d’Aran a  remercat qu’eth govèrn d’Aran a dejà prèsta ua propòsta de  modèl de finançament especific que garantisque era sostenibilitat der autogovèrn atau coma eth desvolopament des sues competéncies, entà complir ja damb çò que mandate era Lei d’Aran que, en 2015 ja explicitaue qu’en 2017 Aran auie de compdar damb un modèl de finançament pròpri. Uns trabalhs tàs que govèrn d’Aran e conselheria d’Economia e Finances dera Generalitat  ja s’an emplaçat a resòler pendent 2025  .

“Es rèptes d’Aran son compartidi en  bona mesura damb era rèsta deth Pirenèu” a explicitat Vergés, en tot híger que “Catalonha a de començar, definitivament, eth debat sus eth sòn modèl territoriau, ei necessari qu’aqueth debat compde, en prumèra persona, damb era votz deth Pirenèu entà evitar parlar deth Pirenèu sense eth Pirenèu. Superar eth deficit d’inversion acumulat en aguest territòri ei un des prumèrs passi que cau hèr, mès n’i a d’auti qu’aguesta cramba tractarà de manèra immediata. Era Lei de Montanha o er Estatut des Municipis Ruraus, qu’aguest Parlament debaterà lèu, son dus boni exemples, enes que les demanam que siguen normes qu’agen un impacte reau en territòri tà superar eth grèu istoric que patís eth Pirenèu”.

Ua auta qüestion importanta entà Aran ei qu’eth nòste territòri pogue compdar damb representacion ena cramba catalana, non sonque entà asegurar qu’er aranés sigue present en Parlament, coma lengua oficiau tanben en Catalunya, se non coma mòstra evidente de respècte, reconeishement e aceptacion democratica dera realitat dera Val d’Aran. Era sindica d’Aran a manifestat en aguest sens qu’er exemple “deth Parlament de Croacia, qu’a per lei definida era representacion des minories ena sua cramba, ei un bon exemple a seguir”.

Vergés a hèt especiau atencion a que “Era innovacion tanben a permetut eth desvolopament deth Hub d’Innovacion Rurau HèPic, qu’a vist a nèisher empreses tecnologiques en territòri”, a manifestat era sindica d’Aran. Exemples coma Pirineos Drone e Maladeta Studio demòstren eth potenciau emprenedor en zònes de montanha, tostemp que se genèren es espacis e sinérgies de besonh.

Respècte des rèptes mès importanti qu’afronte era Val d’Aran i destaque era crisi der abitatge. Eth Conselh a desvolopat eth Plan d’Abitatge dera Val d’Aran, adaptat as critèris deth Plan Sectoriau dera Generalitat de Catalonha, qu’a permetut conéisher era situacion actuau de manèra detalhada. N’aguest sens, era sindica d’Aran a avalorat positivament era iniciativa deth govèrn catalan de bastir 50.000 abitatges publics abantes de 2030, mès rebrembe qu’ “ei essenciau que part d’aguesti abitatges se destinen a zònes ruraus e de montanha coma era Val d’Aran e era rèsta deth Pirenèu, que reclame atencion urgenta as sòns besonhs istoricament desbrembadi”.

Era sindica d’Aran a afirmat qu’ «auançar ena consolidacion dera nòsta autonomia politica garantís qu’era ciutadanetat dera Val d’Aran, sigue o non originària deth territòri, consèrve e milhore era sua qualitat de vida». Atau donc, a emplaçat as grops deth Parlament a cambiar era guardada clara sus Aran e aquerò que represente. Qu’entenen que singularitat non ei privilègi, se non respècte. E que sigam capables entre toti d’ajudar-mos a èster es uns as auti.

Vielha, 28 de noveme de 2024